Boðið hefur verið upp á listaveislu í Listaháskóla Íslands en síðustu daga hafa verið útskriftarsýningar á sviðlistadeild. Leikverk nokkurra sviðshöfunda hafa verið sýnd í húsnæði Listaháskólans við Laugarnesveg í Reykjavík. Það er sennilega best varðveitta menningarleyndarmál landsins að ekki þarf að greiða neinn aðgangseyri að sýningunum. Listamennirnir ungu eru upprennandi fulltrúar nýrra tíma og augljóst að þeir munu eiga eftir að láta til sín taka á menningarsviðinu í framtíðinni. Og hvert leikverkið á fætur öðru sem sýnt er í húsnæði skólans sýnir að mörg góð leikskáldaefni eru að stíga fram. Sannarlega getur landinn fyllst bjartsýni vegna þessa fyrir hönd íslenskrar menningar.
Ein þessara sýninga í Listaháskólanum bar heitið Útópía. Höfundur verksins er Inga Óskarsdóttir. Leikstjóri er höfundur og aðstoðarleikstjóri er Kolbrún Óskarsdóttir. Alls kom tólf leikarar fram í sýningunni. Þetta er hröð og fjörmikil sýning sem stendur yfir í fjörutíu mínútur.
En um hvað er verkið?
Það er alltaf athyglisvert að sjá hvernig ungt fólk tekst á við áföll og dauða í listum hvort heldur það eru nú ljóð, leikrit eða skáldsögur. Dauðinn er staðreynd sem blasir við öllum og er sjaldnast til umræðu enda hann óræð gáta í augum margra. Eða eins og skáldið Tómas Guðmundsson (1901-1983) segir í ljóðinu Hótel Jörð:
er dauðinn, sá mikli rukkari, réttir oss reikninginn yfir það sem skrifað var hjá oss.
Leikritið Útópía tekur á vissan hátt í sígildan taum í bókmenntum þar sem getið er um tvær ólíkar vistarverur að loknu jarðlífinu.
Sól fyrir miðju, hin guðlega vera
Í upphafi sýningarinnar er ekki verið að tvínóna við neitt. Líkkista er borin rakleitt inn á sviðið. Það er jarðarför. Í kistunni hvíla tveir líkamar andfætis hvor öðrum. Þetta eru þær Marta og Stella en leikritið snýst um örlög þeirra tveggja. Í jarðarförinni gerist það að þær stöllur rísa upp frá dauðum. Fólkið sem er viðstatt jarðarförina verður ekki vart við þessi umskipti á högum hinna látnu svo ekki sé meira sagt. Þær Marta og Stella halda hvor í sína áttina. Áhorfendur sjá á eftir Stellu inn í myrkan stað en Marta stígur inn í heim sem er bjartur og fagur. Marta er komin til Glitru – sem er annað nafn á himnaríki – og sögð vera útópía: „Glitra er útópía. Eða þín útópía. Lífið eftir dauðann. Eða lífið eftir lífið.“ Guðleg vera tekur á móti Mörtu og býður hana velkomna.
Í ljós kemur að þær vinkonurnar – eða ástkonurnar? – hafa lent í bílslysi og beðið bana. Marta hafnaði í Glitru, betri staðnum, en fyrir mistök fór vinkona hennar í verri staðinn, Króníu og sá staður er líka útópía. Síðan er blásið til leitar að Stellu. Farið er um heim dauðra og margt gerist á þeirri leið. Til að gera langa sögu stutta þá finnst Stella eftir ævintýralegt ferðalag þar sem margir koma við sögu. Sögulok eru ljúf og hamingjurík. Marta og Stella ganga inn í ljósið og finna þar hinn eilífa frið.
Viðfangsefni leikritsins er ákveðið tabú í samfélaginu sem er dauðinn. Í samfélagi nútímans sjá ákveðnar stofnanir um dauðann ef svo má að orði komast. Það eru sjúkrahús, útfararstofur, trúfélög og fleiri mætti nefna. Dauðinn er á vissan hátt hornsettur í samfélaginu – fólk veit af honum en ýtir hugsuninni um hann til hliðar. Dauðinn truflar nefnilega lífið. Leikritið styðst við fornar hugmyndir um heim ljóss og myrkurs þó önnur orð séu notuð eða Útópía og Krónía. Ekki himnaríki eða helvíti. Eða er þetta uppfærsla á gömlum hugtökum? Kannski hefði mátt skerpa betur á hugmyndum mannsins um hvað taki við eftir dauðann án þess að afgreiða þær sem tálsýn.
Þegar aðalpersónur verksins finna hvor aðra – hamingjustund og þær ganga inn í ljósið
Í leikverkinu var tekist á við efnið með vissum léttleika þó að alvara svifi líka annað slagið yfir vötnum. Það eru ákveðin ærsl í leikritinu og nokkrar ýkjur í persónusköpun sem koma ágætlega út.
Höfundi hefur tekist vel upp með leikritið enda þótt efnið sé kannski full viðamikið fyrir jafn stutta sýningu. Gaman væri að sjá höfund gera úr verkinu leikrit í fullri hefðbundinni leikhúslengd. Leikurinn var snarpur og tilþrifamikill. Jafnvægi milli leikara og leikhópurinn er fimur og samhentur í öllum sínum stökkvum og hraðhlaupum.
Upprisuboðskapurinn er kjarni kristinnar trúar. Þess vegna er athyglisvert að sjá leikrit eins og Útópíu og fylgjast með því hvernig það tekst á við upprisustefið, lífið eftir dauðann. En upprisan er eins og áður sagði mjög svo afdráttarlaus í blábyrjun leiksins – á vissan hátt skemmtilega eðlileg og enginn hryllingur í anda Drakúla greifa þar á ferð.
Hvernig talar nútímafólk um upprisu og hvernig skilur það hana? Með hvaða rökum eða trúarlegum staðhæfingum tekur það sér stöðu með boðskap upprisunnar og hvaða rök eru gripin á lofti til að hafna henni? Hvar skyldi það hafa fengið hlutabréf í eilífðarbankanum? Og hver stýrir því að eilífðarúttektinni úr hraðbanka lífsins sé hafnað á ögurstundu? Hvað þýðir upprisa mannsins í raun og veru? Gefur verkið í skyn að hún sé bara tálsýn (útópía) sem fylgi lífinu og huggi hið dauðlega hold í ljósi þess að hold er mold hverju sem það klæðist; já, sé hrein og klár tálsýn, óskhyggja, sem brunar á öllum öldum um heilabúið andspænis kaldri hönd dauðans.
Framvinda leiksins og andinn í verkinu því líka undir fótinn að kannski sé útópían ekki nein útópía … undir ævintýrablæ verksins grillir í þá gömlu hugsun að kannski sé eitthvað hinum megin sem er náttúrlega það sem fylgir glímu mannsins við dauðann. Enda þraut mannsins og angist að hverfa af vettvangi lífsins, þurrkast út úr lífinu; maðurinn sér ekki fyrir sér hvernig það er að vera ekki til þó hann geti nú séð margt annað fyrir sér. Eða var það bara kannski áhorfandinn í sal sem þóttist grilla í þetta?
Nú stendur yfir svokallaður föstutími í kristninni og dymbilvikan, kyrravikan, hefst á sunnudaginn. Þetta er sá tími þegar ýmis trúarleg stef bera á góma. Fórnarstef, iðrunarstef og síðast en ekki síst stef upprisunnar frá dauðum. Öll þessi stef hafa verið færð í listrænan búning á umliðnum öldum og lifa þar á vissan hátt sjálfstæðu og tímalausu lífi, til dæmis Passíusálmarnir.
Kristin kirkja er málsvari hins trúarlega tungutaks um upprisuna. Það er á köflum óljóst tal og hættir við að festast í óútskýrðum frösum. Málið er svo sem fráleitt einfalt þó um sé að ræða kjarna trúarinnar. Segja má að hverjum og einum sé gefið að skilja hvað felist í upprisu með sínum hætti. Einfaldast er að trúa eða trúa ekki. Trúin hefur löngum verið mönnum til réttlætis reiknuð og vonandi hefur því ekki verið breytt eins og þegar upprisu holdsins var snúið hér um árið í upprisu mannsins og dágóður hluti sköpunarinnar þar með skilinn eftir utan garðs. Upprisa mannsins setur manneskjuna í kastljósið og er kannski ósvífni gagnvart sköpunarverkinu í ljósi þess hvernig mannkynið gengur um náttúruna. Já, trúin stendur vonandi óhögguð mannskepnunni til hagsbóta.
Þær eru nefnilega margar spurningarnar sem vakna upp, eða öllu heldur rísa upp, eftir að hafa séð þessa athyglisverðu leiksýningu á föstunni. Það eitt sýnir að leikverkið á erindi til áhorfenda.
Boðið hefur verið upp á listaveislu í Listaháskóla Íslands en síðustu daga hafa verið útskriftarsýningar á sviðlistadeild. Leikverk nokkurra sviðshöfunda hafa verið sýnd í húsnæði Listaháskólans við Laugarnesveg í Reykjavík. Það er sennilega best varðveitta menningarleyndarmál landsins að ekki þarf að greiða neinn aðgangseyri að sýningunum. Listamennirnir ungu eru upprennandi fulltrúar nýrra tíma og augljóst að þeir munu eiga eftir að láta til sín taka á menningarsviðinu í framtíðinni. Og hvert leikverkið á fætur öðru sem sýnt er í húsnæði skólans sýnir að mörg góð leikskáldaefni eru að stíga fram. Sannarlega getur landinn fyllst bjartsýni vegna þessa fyrir hönd íslenskrar menningar.
Ein þessara sýninga í Listaháskólanum bar heitið Útópía. Höfundur verksins er Inga Óskarsdóttir. Leikstjóri er höfundur og aðstoðarleikstjóri er Kolbrún Óskarsdóttir. Alls kom tólf leikarar fram í sýningunni. Þetta er hröð og fjörmikil sýning sem stendur yfir í fjörutíu mínútur.
En um hvað er verkið?
Það er alltaf athyglisvert að sjá hvernig ungt fólk tekst á við áföll og dauða í listum hvort heldur það eru nú ljóð, leikrit eða skáldsögur. Dauðinn er staðreynd sem blasir við öllum og er sjaldnast til umræðu enda hann óræð gáta í augum margra. Eða eins og skáldið Tómas Guðmundsson (1901-1983) segir í ljóðinu Hótel Jörð:
er dauðinn, sá mikli rukkari, réttir oss reikninginn yfir það sem skrifað var hjá oss.
Leikritið Útópía tekur á vissan hátt í sígildan taum í bókmenntum þar sem getið er um tvær ólíkar vistarverur að loknu jarðlífinu.
Sól fyrir miðju, hin guðlega vera
Í upphafi sýningarinnar er ekki verið að tvínóna við neitt. Líkkista er borin rakleitt inn á sviðið. Það er jarðarför. Í kistunni hvíla tveir líkamar andfætis hvor öðrum. Þetta eru þær Marta og Stella en leikritið snýst um örlög þeirra tveggja. Í jarðarförinni gerist það að þær stöllur rísa upp frá dauðum. Fólkið sem er viðstatt jarðarförina verður ekki vart við þessi umskipti á högum hinna látnu svo ekki sé meira sagt. Þær Marta og Stella halda hvor í sína áttina. Áhorfendur sjá á eftir Stellu inn í myrkan stað en Marta stígur inn í heim sem er bjartur og fagur. Marta er komin til Glitru – sem er annað nafn á himnaríki – og sögð vera útópía: „Glitra er útópía. Eða þín útópía. Lífið eftir dauðann. Eða lífið eftir lífið.“ Guðleg vera tekur á móti Mörtu og býður hana velkomna.
Í ljós kemur að þær vinkonurnar – eða ástkonurnar? – hafa lent í bílslysi og beðið bana. Marta hafnaði í Glitru, betri staðnum, en fyrir mistök fór vinkona hennar í verri staðinn, Króníu og sá staður er líka útópía. Síðan er blásið til leitar að Stellu. Farið er um heim dauðra og margt gerist á þeirri leið. Til að gera langa sögu stutta þá finnst Stella eftir ævintýralegt ferðalag þar sem margir koma við sögu. Sögulok eru ljúf og hamingjurík. Marta og Stella ganga inn í ljósið og finna þar hinn eilífa frið.
Viðfangsefni leikritsins er ákveðið tabú í samfélaginu sem er dauðinn. Í samfélagi nútímans sjá ákveðnar stofnanir um dauðann ef svo má að orði komast. Það eru sjúkrahús, útfararstofur, trúfélög og fleiri mætti nefna. Dauðinn er á vissan hátt hornsettur í samfélaginu – fólk veit af honum en ýtir hugsuninni um hann til hliðar. Dauðinn truflar nefnilega lífið. Leikritið styðst við fornar hugmyndir um heim ljóss og myrkurs þó önnur orð séu notuð eða Útópía og Krónía. Ekki himnaríki eða helvíti. Eða er þetta uppfærsla á gömlum hugtökum? Kannski hefði mátt skerpa betur á hugmyndum mannsins um hvað taki við eftir dauðann án þess að afgreiða þær sem tálsýn.
Þegar aðalpersónur verksins finna hvor aðra – hamingjustund og þær ganga inn í ljósið
Í leikverkinu var tekist á við efnið með vissum léttleika þó að alvara svifi líka annað slagið yfir vötnum. Það eru ákveðin ærsl í leikritinu og nokkrar ýkjur í persónusköpun sem koma ágætlega út.
Höfundi hefur tekist vel upp með leikritið enda þótt efnið sé kannski full viðamikið fyrir jafn stutta sýningu. Gaman væri að sjá höfund gera úr verkinu leikrit í fullri hefðbundinni leikhúslengd. Leikurinn var snarpur og tilþrifamikill. Jafnvægi milli leikara og leikhópurinn er fimur og samhentur í öllum sínum stökkvum og hraðhlaupum.
Upprisuboðskapurinn er kjarni kristinnar trúar. Þess vegna er athyglisvert að sjá leikrit eins og Útópíu og fylgjast með því hvernig það tekst á við upprisustefið, lífið eftir dauðann. En upprisan er eins og áður sagði mjög svo afdráttarlaus í blábyrjun leiksins – á vissan hátt skemmtilega eðlileg og enginn hryllingur í anda Drakúla greifa þar á ferð.
Hvernig talar nútímafólk um upprisu og hvernig skilur það hana? Með hvaða rökum eða trúarlegum staðhæfingum tekur það sér stöðu með boðskap upprisunnar og hvaða rök eru gripin á lofti til að hafna henni? Hvar skyldi það hafa fengið hlutabréf í eilífðarbankanum? Og hver stýrir því að eilífðarúttektinni úr hraðbanka lífsins sé hafnað á ögurstundu? Hvað þýðir upprisa mannsins í raun og veru? Gefur verkið í skyn að hún sé bara tálsýn (útópía) sem fylgi lífinu og huggi hið dauðlega hold í ljósi þess að hold er mold hverju sem það klæðist; já, sé hrein og klár tálsýn, óskhyggja, sem brunar á öllum öldum um heilabúið andspænis kaldri hönd dauðans.
Framvinda leiksins og andinn í verkinu því líka undir fótinn að kannski sé útópían ekki nein útópía … undir ævintýrablæ verksins grillir í þá gömlu hugsun að kannski sé eitthvað hinum megin sem er náttúrlega það sem fylgir glímu mannsins við dauðann. Enda þraut mannsins og angist að hverfa af vettvangi lífsins, þurrkast út úr lífinu; maðurinn sér ekki fyrir sér hvernig það er að vera ekki til þó hann geti nú séð margt annað fyrir sér. Eða var það bara kannski áhorfandinn í sal sem þóttist grilla í þetta?
Nú stendur yfir svokallaður föstutími í kristninni og dymbilvikan, kyrravikan, hefst á sunnudaginn. Þetta er sá tími þegar ýmis trúarleg stef bera á góma. Fórnarstef, iðrunarstef og síðast en ekki síst stef upprisunnar frá dauðum. Öll þessi stef hafa verið færð í listrænan búning á umliðnum öldum og lifa þar á vissan hátt sjálfstæðu og tímalausu lífi, til dæmis Passíusálmarnir.
Kristin kirkja er málsvari hins trúarlega tungutaks um upprisuna. Það er á köflum óljóst tal og hættir við að festast í óútskýrðum frösum. Málið er svo sem fráleitt einfalt þó um sé að ræða kjarna trúarinnar. Segja má að hverjum og einum sé gefið að skilja hvað felist í upprisu með sínum hætti. Einfaldast er að trúa eða trúa ekki. Trúin hefur löngum verið mönnum til réttlætis reiknuð og vonandi hefur því ekki verið breytt eins og þegar upprisu holdsins var snúið hér um árið í upprisu mannsins og dágóður hluti sköpunarinnar þar með skilinn eftir utan garðs. Upprisa mannsins setur manneskjuna í kastljósið og er kannski ósvífni gagnvart sköpunarverkinu í ljósi þess hvernig mannkynið gengur um náttúruna. Já, trúin stendur vonandi óhögguð mannskepnunni til hagsbóta.
Þær eru nefnilega margar spurningarnar sem vakna upp, eða öllu heldur rísa upp, eftir að hafa séð þessa athyglisverðu leiksýningu á föstunni. Það eitt sýnir að leikverkið á erindi til áhorfenda.
