Margt breytist.
Þegar komið var í kirkju til útfarar hér fyrrum settist fólk niður og kyrrð var yfir öllum bekkjum. Fólk sat hljótt og margt hefur auðvitað farið um hugann. Einhverjar minningar um þann sem verið var að kveðja hinsta sinni. Kannski augum skotrað um bekki og kinkað kolli til einhverra. Eða hugsað með sér: „Já, þarna er þessi. Mikið er langt síðan ég hef séð hann eða hana.“
Í sumum útförum er leikin tónlist nokkru áður en sjálf útförin hefst. Stundum uppáhaldslög þess sem verið er að kveðja. Það er viðeigandi og vekur ljúfar minningar.
En sumt breytist.
Nú er oftast mikið skraf á kirkjubekkjunum við útfarir áður en sjálf athöfnin hefst. Langt er síðan að sumir hafa hist og því upplagt að spyrja hvað sé að frétta. Mikill kliður er sum sé um alla kirkju og jafnvel bara létt yfir fólki í sumum tilvikum. En nokkru áður en athöfnin hefst dregur úr skrafi og þögn tekur við. „Þó það nú væri,“ myndi einhver segja.
Einu sinni voru þær ræður sem fluttar voru við útfarir kallaðar líkræður. Marga tók að hrylla við þessu orði og þótti það heldur kaldranalegt. Síðan skaust upp orðið útfararræða. Nú heita þær minningarræður eða minningarorð. Þessar ræður samdi presturinn eftir að hafa rætt við nánustu aðstandendur og fengið upplýsingar. Í mörgum tilvikum hefur presturinn þekkt hinn látna og léttir honum alla jafna verkið við samningu minningarorðanna.
Svo má minna á að eitt sinn voru þau sem báru líkkistu úr kirkju og að gröf kallaðir líkmenn. Nú er almennt bara talað um kistu og orðið líkmaður nánast horfið og talað um kistubera eða burðarmenn. Já, og þóknun prestsins fyrir útförina var kölluð hér áður fyrr líksöngseyrir. Orðið lík hefur verið á hraðri útleið úr kirkjunni – bæði hér á landi og í útlöndum.
Sem sé allt breytist.
Sagan er stysta leið milli manna, svo er oft sagt.
Frásögn er með elstu menningarlegu fyrirbærum mannkynsins. Að segja frá því sem á dagana hefur drifið – og það sem hæst hefur borið í lífi hvers og eins. Það er frásögn af lífi, upplifun, sumt af því eru hreinar og beinar staðreyndir, annað staðreyndir í listrænum búningi, ofnar inn í skynjun og tilfinningar. Allt fléttast saman í frásögn.
Ræðusmíð yngri presta virðist hafa breyst frá því sem tíðkast meðal þeirra sem eldri eru í hempunni.
Ræður margra eru ofnar úr beinum tilvitnunum frá aðstandendum og vinum. Svo er að heyra sem aðstandendur hafi sent prestinum frásagnir af hinum látna. Síðan fléttar presturinn þessar frásagnir saman í eina heillega frásögn af lífi hins framliðna. Þetta eru auðvitað eins og gengur og gerist minnisstæð atvik úr lífinu sem aðstandendur geyma með sér. Fallegar stundir, góð tilsvör, frásagnir sem eru ógleymanlegar. Óneitanlega verður stundum „létt“ yfir athöfninni eins og sagt er þegar slíkar indælar minningar eru rifjaðar upp þó að einhverju leyti þær geti og verið ljúfsárar. Stundum kveður svo rammt við að heilu kaflarnir eru lesnir í minningarræðunni úr minningarorðum sem sumt fólk á kirkjubekknum hefur lesið um morguninn í Mogganum sínum.
Kannski hefur einhver leiði verið kominn á svip minningarorðanna sem margir eldri prestar flytja við útfarir. Nokkuð staðlað form hjá þeim. Oft einhver kristilegur formáli og síðan hefur presturinn undið sér yfir í lífsferil hins látna og rakið hann nokkuð samviskusamlega. Oft hafa auðvitað smásögur flotið með. Síðan hefur ræðunni lokið á einhverjum kristilegum þanka þar sem upprisan er boðuð enda hún kjarni trúarinnar og ástæða kirkjulegrar útfarar.
Kosturinn við þetta nýja form á minningarorðum prestanna er að nú er ræðan samvinnuverkefni prestsins og aðstandenda, báðir eiga ræðuna og semja hana saman. Þetta er eflaust gott og hollt út frá sjónarhóli sálusorgunar fyrir þau sem geta sett nokkur orð á blað um þann sem verið er að kveðja. Það er síðan prestsins að koma orðunum í samhengi og gæta þess að ekki sé of mikið um endurtekningar því að auðvitað hafa margir aðstandendur svipaðar minningar um þann sem verið er að kveðja. Presturinn verður nokkurs konar ritstjóri ræðunnar, raðar henni saman svo úr verði heilleg frásögn, styttir og tengir saman. Síðan er það prestsins að koma inn fagnaðarerindi trúarinnar á þeim stöðum í minningarorðunum þar sem hann telur að best fari á þeim.
Margt breytist.
Þegar komið var í kirkju til útfarar hér fyrrum settist fólk niður og kyrrð var yfir öllum bekkjum. Fólk sat hljótt og margt hefur auðvitað farið um hugann. Einhverjar minningar um þann sem verið var að kveðja hinsta sinni. Kannski augum skotrað um bekki og kinkað kolli til einhverra. Eða hugsað með sér: „Já, þarna er þessi. Mikið er langt síðan ég hef séð hann eða hana.“
Í sumum útförum er leikin tónlist nokkru áður en sjálf útförin hefst. Stundum uppáhaldslög þess sem verið er að kveðja. Það er viðeigandi og vekur ljúfar minningar.
En sumt breytist.
Nú er oftast mikið skraf á kirkjubekkjunum við útfarir áður en sjálf athöfnin hefst. Langt er síðan að sumir hafa hist og því upplagt að spyrja hvað sé að frétta. Mikill kliður er sum sé um alla kirkju og jafnvel bara létt yfir fólki í sumum tilvikum. En nokkru áður en athöfnin hefst dregur úr skrafi og þögn tekur við. „Þó það nú væri,“ myndi einhver segja.
Einu sinni voru þær ræður sem fluttar voru við útfarir kallaðar líkræður. Marga tók að hrylla við þessu orði og þótti það heldur kaldranalegt. Síðan skaust upp orðið útfararræða. Nú heita þær minningarræður eða minningarorð. Þessar ræður samdi presturinn eftir að hafa rætt við nánustu aðstandendur og fengið upplýsingar. Í mörgum tilvikum hefur presturinn þekkt hinn látna og léttir honum alla jafna verkið við samningu minningarorðanna.
Svo má minna á að eitt sinn voru þau sem báru líkkistu úr kirkju og að gröf kallaðir líkmenn. Nú er almennt bara talað um kistu og orðið líkmaður nánast horfið og talað um kistubera eða burðarmenn. Já, og þóknun prestsins fyrir útförina var kölluð hér áður fyrr líksöngseyrir. Orðið lík hefur verið á hraðri útleið úr kirkjunni – bæði hér á landi og í útlöndum.
Sem sé allt breytist.
Sagan er stysta leið milli manna, svo er oft sagt.
Frásögn er með elstu menningarlegu fyrirbærum mannkynsins. Að segja frá því sem á dagana hefur drifið – og það sem hæst hefur borið í lífi hvers og eins. Það er frásögn af lífi, upplifun, sumt af því eru hreinar og beinar staðreyndir, annað staðreyndir í listrænum búningi, ofnar inn í skynjun og tilfinningar. Allt fléttast saman í frásögn.
Ræðusmíð yngri presta virðist hafa breyst frá því sem tíðkast meðal þeirra sem eldri eru í hempunni.
Ræður margra eru ofnar úr beinum tilvitnunum frá aðstandendum og vinum. Svo er að heyra sem aðstandendur hafi sent prestinum frásagnir af hinum látna. Síðan fléttar presturinn þessar frásagnir saman í eina heillega frásögn af lífi hins framliðna. Þetta eru auðvitað eins og gengur og gerist minnisstæð atvik úr lífinu sem aðstandendur geyma með sér. Fallegar stundir, góð tilsvör, frásagnir sem eru ógleymanlegar. Óneitanlega verður stundum „létt“ yfir athöfninni eins og sagt er þegar slíkar indælar minningar eru rifjaðar upp þó að einhverju leyti þær geti og verið ljúfsárar. Stundum kveður svo rammt við að heilu kaflarnir eru lesnir í minningarræðunni úr minningarorðum sem sumt fólk á kirkjubekknum hefur lesið um morguninn í Mogganum sínum.
Kannski hefur einhver leiði verið kominn á svip minningarorðanna sem margir eldri prestar flytja við útfarir. Nokkuð staðlað form hjá þeim. Oft einhver kristilegur formáli og síðan hefur presturinn undið sér yfir í lífsferil hins látna og rakið hann nokkuð samviskusamlega. Oft hafa auðvitað smásögur flotið með. Síðan hefur ræðunni lokið á einhverjum kristilegum þanka þar sem upprisan er boðuð enda hún kjarni trúarinnar og ástæða kirkjulegrar útfarar.
Kosturinn við þetta nýja form á minningarorðum prestanna er að nú er ræðan samvinnuverkefni prestsins og aðstandenda, báðir eiga ræðuna og semja hana saman. Þetta er eflaust gott og hollt út frá sjónarhóli sálusorgunar fyrir þau sem geta sett nokkur orð á blað um þann sem verið er að kveðja. Það er síðan prestsins að koma orðunum í samhengi og gæta þess að ekki sé of mikið um endurtekningar því að auðvitað hafa margir aðstandendur svipaðar minningar um þann sem verið er að kveðja. Presturinn verður nokkurs konar ritstjóri ræðunnar, raðar henni saman svo úr verði heilleg frásögn, styttir og tengir saman. Síðan er það prestsins að koma inn fagnaðarerindi trúarinnar á þeim stöðum í minningarorðunum þar sem hann telur að best fari á þeim.
