Sumu má mannkynið aldrei gleyma. Helförin er þar á meðal og nú eru 80 ár liðin frá því að fangabúðunum í Auschwitz var lokað. Í dag og næstu daga streyma forystumenn fjölmargra ríkja þangað og votta þeim sem þar voru líflátnir virðingu sína og strengja þess heit að svona hryllilegir atburðir megi aldrei aftur gerast.
Helförin var skelfilegur sögulegur atburður og hún hefur haft áhrif á mannkynið. Og hefur enn.
Sovétmenn frelsuðu fangana í Auschwitz 27. janúar 1945. Talið er að af þeim 1,3 milljónum manna sem sendar voru til Auschwitz hafi 1,1 milljón dáið þar. Í Auschwitz er nú safn.
Segja má að með engum hætti sé hægt að setja fram í nútímanum jafn skelfilegan sögulegan atburð eins og helför seinni heimsstyrjaldarinnar. Enginn miðill þó sterkur sé nær að kalla fram atburðarás né kjarna þess sem átti sér stað í helförinni.
Allir hafa séð ljósmyndir sem tengjast helförinni, hvort heldur af fórnarlömbum hennar eða aðstæðum í fangabúðum. Einnig af böðlunum.
Helförin hafði djúp áhrif á hið sameiginlega minni seinni tíma kynslóða. Hún er svo skelfileg að þær leiðir sem farnar eru til að takast á við hana eru kannski dæmdar til að falla.
Þó að ljósmyndir séu áhrifamikill miðill þá er hann háður sínum takmörkunum.
Ljósmynd býr til ímynd, hugmyndir. Hún getur verið hastarleg og þrungin merkingu – milli hins almenna og þess persónulega. Haft litla þýðingu eða skipt sköpum.
Ljósmyndir úr helförinni sýndu ómennsku manneskjunnar og láta kalt vatn renna milli skinns og hörunds þeirra er þær sjá. Myndirnar voru tilraun til að skrá söguna bæði til að þau sem ábyrgð báru á illvirkjunum yrðu sakfelld sem og í þeirri von að mannkynið drægi lærdóm af þeim.
Margir vissu um fangabúðirnar. Horfðu á. Sumir sögðu fátt en aðrir hrópuðu.
En hvað er ljósmynd? Ljósmynd af voðaverkum eða mynd af fallegu heimili?
Ljósmyndin á í alveg sérstöku sambandi við tímann því að hún rekur atburði í tíma, þeir hafa átt sér stað. Þær svo að segja frysta tímann og eru þar með orðnar eins og heimild um hann og það sem á myndunum má sjá.
Stundum ræða menn spaklega um ljósmyndir út frá ákveðinni heimspeki ef svo má segja. Það er nefnilega hægt að spyrja um allt í tilverunni eins og: Hvað er ljósmynd?
Ljósmyndin hefur í sjálfu sér enga merkingu heldur aðeins það sem hún vísar til. Ljósmyndin er aldrei eftirmynd raunveruleikans heldur miklu nær einhvers konar útstreymi frá því sem var. Og hver sem horfir á ljósmynd túlkar hana eftir eigin höfði. Engin ein túlkun er rétt.
Nútíminn segir okkur sögur af því þegar líf er murkað úr fólki á sama hátt og fyrrum. Þetta er harmsaga mannkyns sem ekki elskar náungann – kannski er það því um megn.
Sumir ljósmyndaheimspekingar telja að ljósmyndin geti hjálpað til að vekja duldar minningar og komið að notum við túlkun á sögu sem hvort tveggja getur verið ný eða sú saga sem gerðist fyrrum.
En hvað sem um ljósmyndir er sagt þá eru þær snar þáttur í lífi nútímafólks. Þær segja einhverja sögu – að minnsta kosti í huga þeirra er birta þær á miðlum nútímans.
Við birtum fallegar myndir og þær sem okkur finnst sýna elsku og væntumþykju. Líka stundum eitthvað skemmtilegt og fyndið.
Svo eru hinar myndirnar sem streyma fyrir augu okkar á miðlunum. Myndir sem sýna ófreskjur í mannsmynd.
Og engin furða að manneskjan sé dálítið á báðum áttum um sjálfa sig og heiminn.
En ferð til Auschwitz lætur engan ósnortinn.
Spurningin er sú hvort lærdómar séu dregnir af djöfulskap herra heimsins.Vonandi.
Minnismerki um helförina – Trier í Þýskalandi – mynd: Kirkjublaðið.is
Sumu má mannkynið aldrei gleyma. Helförin er þar á meðal og nú eru 80 ár liðin frá því að fangabúðunum í Auschwitz var lokað. Í dag og næstu daga streyma forystumenn fjölmargra ríkja þangað og votta þeim sem þar voru líflátnir virðingu sína og strengja þess heit að svona hryllilegir atburðir megi aldrei aftur gerast.
Helförin var skelfilegur sögulegur atburður og hún hefur haft áhrif á mannkynið. Og hefur enn.
Sovétmenn frelsuðu fangana í Auschwitz 27. janúar 1945. Talið er að af þeim 1,3 milljónum manna sem sendar voru til Auschwitz hafi 1,1 milljón dáið þar. Í Auschwitz er nú safn.
Segja má að með engum hætti sé hægt að setja fram í nútímanum jafn skelfilegan sögulegan atburð eins og helför seinni heimsstyrjaldarinnar. Enginn miðill þó sterkur sé nær að kalla fram atburðarás né kjarna þess sem átti sér stað í helförinni.
Allir hafa séð ljósmyndir sem tengjast helförinni, hvort heldur af fórnarlömbum hennar eða aðstæðum í fangabúðum. Einnig af böðlunum.
Helförin hafði djúp áhrif á hið sameiginlega minni seinni tíma kynslóða. Hún er svo skelfileg að þær leiðir sem farnar eru til að takast á við hana eru kannski dæmdar til að falla.
Þó að ljósmyndir séu áhrifamikill miðill þá er hann háður sínum takmörkunum.
Ljósmynd býr til ímynd, hugmyndir. Hún getur verið hastarleg og þrungin merkingu – milli hins almenna og þess persónulega. Haft litla þýðingu eða skipt sköpum.
Ljósmyndir úr helförinni sýndu ómennsku manneskjunnar og láta kalt vatn renna milli skinns og hörunds þeirra er þær sjá. Myndirnar voru tilraun til að skrá söguna bæði til að þau sem ábyrgð báru á illvirkjunum yrðu sakfelld sem og í þeirri von að mannkynið drægi lærdóm af þeim.
Margir vissu um fangabúðirnar. Horfðu á. Sumir sögðu fátt en aðrir hrópuðu.
En hvað er ljósmynd? Ljósmynd af voðaverkum eða mynd af fallegu heimili?
Ljósmyndin á í alveg sérstöku sambandi við tímann því að hún rekur atburði í tíma, þeir hafa átt sér stað. Þær svo að segja frysta tímann og eru þar með orðnar eins og heimild um hann og það sem á myndunum má sjá.
Stundum ræða menn spaklega um ljósmyndir út frá ákveðinni heimspeki ef svo má segja. Það er nefnilega hægt að spyrja um allt í tilverunni eins og: Hvað er ljósmynd?
Ljósmyndin hefur í sjálfu sér enga merkingu heldur aðeins það sem hún vísar til. Ljósmyndin er aldrei eftirmynd raunveruleikans heldur miklu nær einhvers konar útstreymi frá því sem var. Og hver sem horfir á ljósmynd túlkar hana eftir eigin höfði. Engin ein túlkun er rétt.
Nútíminn segir okkur sögur af því þegar líf er murkað úr fólki á sama hátt og fyrrum. Þetta er harmsaga mannkyns sem ekki elskar náungann – kannski er það því um megn.
Sumir ljósmyndaheimspekingar telja að ljósmyndin geti hjálpað til að vekja duldar minningar og komið að notum við túlkun á sögu sem hvort tveggja getur verið ný eða sú saga sem gerðist fyrrum.
En hvað sem um ljósmyndir er sagt þá eru þær snar þáttur í lífi nútímafólks. Þær segja einhverja sögu – að minnsta kosti í huga þeirra er birta þær á miðlum nútímans.
Við birtum fallegar myndir og þær sem okkur finnst sýna elsku og væntumþykju. Líka stundum eitthvað skemmtilegt og fyndið.
Svo eru hinar myndirnar sem streyma fyrir augu okkar á miðlunum. Myndir sem sýna ófreskjur í mannsmynd.
Og engin furða að manneskjan sé dálítið á báðum áttum um sjálfa sig og heiminn.
En ferð til Auschwitz lætur engan ósnortinn.
Spurningin er sú hvort lærdómar séu dregnir af djöfulskap herra heimsins.Vonandi.
Minnismerki um helförina – Trier í Þýskalandi – mynd: Kirkjublaðið.is
