Siðir breytast í samfélaginu og er merkilegt að fylgjast með því. Fyrir nokkru ræddi Kirkjublaðið.is um að svo virtist sem færðist í vöxt að karlar völsuðu um í kirkjum með höfuðföt sín sem óhugsandi var hér fyrr á árum. Karlar tóku ætíð ofan í kirkjum og víðar – tóku ofan fyrir konum sem þeir þekktu og urðu á vegi þeirra. Einnig hefur verið bent á að skraf og hlátrasköll er áberandi við útfarir áður en athöfn hefst – vantar bara poppkornsilminn! Þá hefur sá siður sótt á að prestar lesi nánast í blábyrjun útfarar upp nöfn þeirra sem ekki gátu fylgt viðkomandi síðasta spölinn. Sem betur fer er það sjaldnast langur lestur en getur þó orðið það og er býsna hvimleitt fyrir þau sem sáu sér fært að fylgja skuli þurfa að sitja undir slíkum lestri. Leikhúsin hafa líka tekið breytingum og hefur til dæmis sá siður skotist upp á síðustu árum að góla og flauta í lok leiksýningar til að tjá aðdáun sína á frammistöðu leikara. En klappið heldur þó enn velli því það fylgir með.
Klappið – já, vel á minnst. Það er ekki enn komið inn í guðsþjónustuna hér á landi. Hins vegar vék hið virðulega blað The Daily Telegraph (blaðútgáfan) að því fyrir skemmstu að prestar í ensku kirkjunni ættu í sumum söfnuðum í vanda með klapp kirkjugesta.
Á jólatónleikum er venja að klappa í lok tónleika sem þykir sjálfsagt. En jólatónleikar dragast á langinn þegar klappað er eftir hvert lag og jafnvel í hrifningu sinni klappa áheyrendur í miðju lagi.
Sem sé. Í sumum sóknum er fólk tekið upp á því að klappa í guðsþjónustunni. Segir af prestum sem í hégóma sínum hafa verið jafnvel býsna ánægðir með það enda sjaldan klappað fyrir sumum þeirra á öðrum vettvangi. Sumir söfnuðir eru jafnvel farnir að líta á orðið amen sem innkomuorð sitt (eins og stikkorð í leikhúsi) og fara þá að klappa. Reiti sumir prestar hár sitt og þyki þetta ótímbær innkoma safnaðarins. Þó svo að klapp sé í sjálfu sér ekki óguðlegt við þessar aðstæður, ef svo má segja, enda segir til dæmis í Davíðssálmum: Klappið saman lófum, allar þjóðir, fagnið fyrir Guði með gleðiópi (47.2) þá getur engu að síður sífellt klapp lengt guðsþjónustuna úr hófi fram. Auðvitað er ráð við þessu það sama og við útskrift háskólanema úr deildum að klappa aðeins fyrir öllum hópnum í lok í stað þess að klappa fyrir hverjum og einum sem fær útskriftarskírteini sitt úr hendi rektors. Segir þar og frá enskum organista sem lék listilega meistarastykki eftir útdeilingu altarissakramentis og söfnuðurinn hreifst svo af að hann reis úr sætum og við kvað dúndrandi lófatak. En organistinn brást hinn versti við og hellti sér yfir söfnuðinn fyrir þessa ósvinnu. Söfnuðnum brá illilega í brún og botnaði ekki neitt í neinu. Nokkur dæmi eru um að í lok guðsþjónustunnar bresti á mikið klapp sem tjáir auðvitað mikla ánægju með hvernig allt til tókst – kannski leynist líka feginleiki í einhverju klappinu – það er hins vegar ekki dræmt heldur flæðandi. Þó hefur ekki heyrst af því að einhver hafi verið klappaður upp eins og það heitir – kemur kannski að því.
Þessar breytingar á hátterni í kirkjuhúsum eru skýrðar að nokkru leyti með því að fólk sé orðið ókunnugt helgihaldi og siðum í kringum það vegna þess hve kirkjusókn er víða dræm og þá einkum í þéttbýli. Sveitir og sveitaþorp halda sig fremur við gamla siði. Kirkjusókn eykst í kringum jólin en þá er margur á nýjum slóðum og þekkir ekki reglurnar eða siðina. Ókunnugleiki á helgihaldi færir vissa afhelgun inn í kirkjurnar og kannski gefur kirkjan undir fótinn með það, ef prestar biðja til dæmis karlpeninginn ekki um að taka ofan þá hann er kominn í guðshús.
Lengi vel var það svo í kirkjum hér á landi að ekki var leyfilegt að klappa í þeim. Kirkjublaðið.is rekur minni til þess að leyft hafi verið að klappa í Húsavíkurkirkju (kann þó að vera misminni) og þótti það ætíð til frásagnar annað hvort sem þingeysk framsýni eða afdalamennska – en þó sennilega ekki í guðsþjónustum heldur á tónleikum. Margar kirkjur eru frábær tónleikahús, og í sjálfu sér ekkert athugavert við það að tónlistarfólki sé klappað lof í lófa.
Á gamlársdag var minnst 120 ára afmælis Saurbæjarkirkju á Kjalarnesi. Við guðsþjónustuna var sunginn einsöngur og presturinn gaf söfnuðinum formlegt leyfi til að klappa einsöngvaranum lof í lófa. Það var enda við hæfi og kom vel út. Presturinn stýrir nefnilega helgihaldinu og því sem gerist í kirkjuhúsinu.
Siðir breytast í samfélaginu og er merkilegt að fylgjast með því. Fyrir nokkru ræddi Kirkjublaðið.is um að svo virtist sem færðist í vöxt að karlar völsuðu um í kirkjum með höfuðföt sín sem óhugsandi var hér fyrr á árum. Karlar tóku ætíð ofan í kirkjum og víðar – tóku ofan fyrir konum sem þeir þekktu og urðu á vegi þeirra. Einnig hefur verið bent á að skraf og hlátrasköll er áberandi við útfarir áður en athöfn hefst – vantar bara poppkornsilminn! Þá hefur sá siður sótt á að prestar lesi nánast í blábyrjun útfarar upp nöfn þeirra sem ekki gátu fylgt viðkomandi síðasta spölinn. Sem betur fer er það sjaldnast langur lestur en getur þó orðið það og er býsna hvimleitt fyrir þau sem sáu sér fært að fylgja skuli þurfa að sitja undir slíkum lestri. Leikhúsin hafa líka tekið breytingum og hefur til dæmis sá siður skotist upp á síðustu árum að góla og flauta í lok leiksýningar til að tjá aðdáun sína á frammistöðu leikara. En klappið heldur þó enn velli því það fylgir með.
Klappið – já, vel á minnst. Það er ekki enn komið inn í guðsþjónustuna hér á landi. Hins vegar vék hið virðulega blað The Daily Telegraph (blaðútgáfan) að því fyrir skemmstu að prestar í ensku kirkjunni ættu í sumum söfnuðum í vanda með klapp kirkjugesta.
Á jólatónleikum er venja að klappa í lok tónleika sem þykir sjálfsagt. En jólatónleikar dragast á langinn þegar klappað er eftir hvert lag og jafnvel í hrifningu sinni klappa áheyrendur í miðju lagi.
Sem sé. Í sumum sóknum er fólk tekið upp á því að klappa í guðsþjónustunni. Segir af prestum sem í hégóma sínum hafa verið jafnvel býsna ánægðir með það enda sjaldan klappað fyrir sumum þeirra á öðrum vettvangi. Sumir söfnuðir eru jafnvel farnir að líta á orðið amen sem innkomuorð sitt (eins og stikkorð í leikhúsi) og fara þá að klappa. Reiti sumir prestar hár sitt og þyki þetta ótímbær innkoma safnaðarins. Þó svo að klapp sé í sjálfu sér ekki óguðlegt við þessar aðstæður, ef svo má segja, enda segir til dæmis í Davíðssálmum: Klappið saman lófum, allar þjóðir, fagnið fyrir Guði með gleðiópi (47.2) þá getur engu að síður sífellt klapp lengt guðsþjónustuna úr hófi fram. Auðvitað er ráð við þessu það sama og við útskrift háskólanema úr deildum að klappa aðeins fyrir öllum hópnum í lok í stað þess að klappa fyrir hverjum og einum sem fær útskriftarskírteini sitt úr hendi rektors. Segir þar og frá enskum organista sem lék listilega meistarastykki eftir útdeilingu altarissakramentis og söfnuðurinn hreifst svo af að hann reis úr sætum og við kvað dúndrandi lófatak. En organistinn brást hinn versti við og hellti sér yfir söfnuðinn fyrir þessa ósvinnu. Söfnuðnum brá illilega í brún og botnaði ekki neitt í neinu. Nokkur dæmi eru um að í lok guðsþjónustunnar bresti á mikið klapp sem tjáir auðvitað mikla ánægju með hvernig allt til tókst – kannski leynist líka feginleiki í einhverju klappinu – það er hins vegar ekki dræmt heldur flæðandi. Þó hefur ekki heyrst af því að einhver hafi verið klappaður upp eins og það heitir – kemur kannski að því.
Þessar breytingar á hátterni í kirkjuhúsum eru skýrðar að nokkru leyti með því að fólk sé orðið ókunnugt helgihaldi og siðum í kringum það vegna þess hve kirkjusókn er víða dræm og þá einkum í þéttbýli. Sveitir og sveitaþorp halda sig fremur við gamla siði. Kirkjusókn eykst í kringum jólin en þá er margur á nýjum slóðum og þekkir ekki reglurnar eða siðina. Ókunnugleiki á helgihaldi færir vissa afhelgun inn í kirkjurnar og kannski gefur kirkjan undir fótinn með það, ef prestar biðja til dæmis karlpeninginn ekki um að taka ofan þá hann er kominn í guðshús.
Lengi vel var það svo í kirkjum hér á landi að ekki var leyfilegt að klappa í þeim. Kirkjublaðið.is rekur minni til þess að leyft hafi verið að klappa í Húsavíkurkirkju (kann þó að vera misminni) og þótti það ætíð til frásagnar annað hvort sem þingeysk framsýni eða afdalamennska – en þó sennilega ekki í guðsþjónustum heldur á tónleikum. Margar kirkjur eru frábær tónleikahús, og í sjálfu sér ekkert athugavert við það að tónlistarfólki sé klappað lof í lófa.
Á gamlársdag var minnst 120 ára afmælis Saurbæjarkirkju á Kjalarnesi. Við guðsþjónustuna var sunginn einsöngur og presturinn gaf söfnuðinum formlegt leyfi til að klappa einsöngvaranum lof í lófa. Það var enda við hæfi og kom vel út. Presturinn stýrir nefnilega helgihaldinu og því sem gerist í kirkjuhúsinu.
